ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΑ ΓΙΑ ΤΟ 1821

Τετάρτη 08 Δεκεμβρίου 2021
Εθνική και Φιλελληνική Μούσα για το 1821

Δείτε το πρόγραμμα της συναυλίας

Λίγα λόγια για το πρόγραμμα

Κατά το κίνημα του Φιλελληνισμού, από τις αρχές του 19ου αιώνα, γράφτηκαν πάνω από 300 φιλελληνικά τραγούδια στη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία, τη Γερμανία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Η θεματολογία των τραγουδιών αυτών αναφέρεται στα κατορθώματα των ελλήνων ηρώων αλλά και στις μεγάλες καταστροφές  και βαρβαρότητες των κατακτητών. Δεν είναι λίγα τα τραγούδια που παραλληλίζουν τους Έλληνες αγωνιστές με τους Σπαρτιάτες και Μακεδόνες προγόνους τους, ενώ υπάρχουν και αρκετά που διαπνέονται από τα ρεύματα του εξωτισμού, του ρομαντισμού ή της αρχαιολατρίας. Διάσημοι καλλιτέχνες της εποχής παρουσίασαν τα τραγούδια αυτά σε διάφορες εσπερίδες, συμβάλλοντας έμμεσα στη συγκέντρωση πόρων και τη στρατολόγηση εθελοντών για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Παράλληλα, διάφοροι διακεκριμένοι ξένοι συνθέτες, όπως  ενδεικτικά Rossini, Berlioz και Hérold, αλλά και δίπλα σε αυτούς έλληνες συνθέτες της διασποράς, όπως Νικολόπουλος, Μαριώ Φωσκαρίνα Δαμασκηνού κ.α., έγραψαν κομμάτια για πιάνο ή μικρά σύνολα, καθώς και μεγαλύτερα έργα, όπως καντάτες και όπερες, αφιερωμένα στην Ελληνική επανάσταση. Στη συνέχεια, ο φιλελληνισμός των ευρωπαίων συνθετών, από τα μέσα του 19ου αιώνα, μετασχηματίσθηκε σε έκφραση έντονης εθνικής αφύπνισης στα χέρια των ελλήνων δημιουργών (όπως π.χ. Μεταξάς, Καρρέρ, Λιμπεράλλης, κ.α.), οι οποίοι κατάφεραν να προετοιμάσουν το έδαφος για την ανάπτυξη της Νεοελληνικής έντεχνης μουσικής.

Το πρόγραμμα της συναυλίας αυτής καλύπτει ένα ευρύ φάσμα αυτής της πλούσιας εργογραφίας. Καταρχάς, παρουσιάζονται δυο τραγούδια από τον κύκλο Τρία Σύγχρονα Ελληνικά Ποιήματα (Tri novorecke basne / Three Modern Greek Poems/Drei neugriechische Gedichte) op. 50 (1878)σε μουσική του Antonín Leopold Dvořák (1841-1904): α) το τραγούδι του κλέφτη «Koljas» και β) ο θρήνος της Πάργας «PargasKlagelied». Τα φιλελληνικά αυτά τραγούδια προέρχονται από μια συλλογή ελληνικών δημοτικών ποιημάτων, η οποία δημοσιεύτηκε το 1864 σε Τσέχικη μετάφραση από τον ποιητή Vaclav Bolemir Nebesky. Με αυτόν τον κύκλο τραγουδιών, ο Dvořák, ο Βοημός αυτός συνθέτης ο οποίος εξέφρασε το πνεύμα της εθνικής μουσικής της πατρίδας του, παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ως συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας στην Πράγα, ενώπιον του τσέχικου κοινού. Το πρωτόλειο αυτό έργο αναμφίβολα προμηνύει την κορύφωση της τραγουδιστικής τέχνης του Dvořák , που αποτυπώνεται αργότερα, το 1894, στα Βιβλικά Τραγούδια.

Αξιοσημείωτο είναι το τραγούδι της Κόρης των Αθηνών «MaidofAthens», σε ποίηση του Λόρδου Βύρωνα (1788-1824) και σε μουσική του κορυφαίου γάλλου συνθέτη όπερας Charles Gounod (1818-1893). Το πολύ γνωστό αυτό ποίημα του Λόρδο Βύρωνα είχε μελοποιηθεί από διάφορους άγγλους συνθέτες, όπως ενδεικτικά το 1814 από τον William Horsley (1774 - 1858), το 1825 από τον John G. Barnett (1802 - 1890), το 1861 από τον Henry Robinson Allen (1809 - 1876) κ.α. Ο Gounod, το τραγούδι αυτό, το έγραψε το 1872 και ήταν μια από τις μεγάλες επιτυχίες του. Κάθε στροφή του ποιήματος τελειώνει με τη χαρακτηριστική επωδό στα ελληνικά: «Ζωή μου, σας αγαπώ!».

Το αφιέρωμα στα γαλλικά φιλελληνικά τραγούδια ολοκληρώνεται με μελοποιήσεις ήσσονων συνθετών, οι οποίοι δεν στερούνται μελωδικότητας, όπως «LesAdieuxduKlephte» (1831)σεμουσική της Mélanie Allut και «L΄échodudeNavarin» (1827) σε μουσική του Georges Kuhn (1780-1859), ενώ το ντουέτο «Lesderniersadieux» σε μουσική του γερμανού συνθέτη Friedrich  von Flotow (1812 –1883) είναι ένα τυπικό παράδειγμα του μελίρρυτου ρομαντικού μπελκάντο της εποχής εκείνης.

Από τους Έλληνες συνθέτες της διασποράς: α) ο Κωνσταντίνος Αγαθόφρων Νικολόπουλος (1786-1841), την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης ζούσε στο Παρίσι και, καθώς βίωνε τους παλμούς του αγώνα, συνέβαλε σημαντικά στο φιλελληνικό κίνημα, μελοποιώντας διάφορα τραγούδια σε γαλλικούς στίχους, όπως ενδεικτικά το τραγούδι «LechantdesGrecs» (1822), β) η κερκυραϊκής καταγωγής Μαριώ Δαμασκηνού Φωσκαρίνα (1850-1921), γνωστή ως Mario Foscarina, η οποία γεννήθηκε και έζησε στο Παρίσι με πολύ καλές σπουδές στη μουσική, έγραψε αξιόλογα έργα (πάνω από 60 συνθέσεις για ορχήστρα, μουσική δωματίου και έργα για φωνή και πιάνο), συμβάλλοντας στην προβολή του Νεοελληνικού κράτους, όπως η ελεγεία για ορχήστρα La Thessalienne, που κυκλοφόρησε το 1886 από τον γνωστό μουσικό εκδοτικό οίκο G.Hartmann σε μεταγραφή για πιάνο από την ίδια τη συνθέτρια.

Το κλέφτικο τραγούδι «Η καταδίκη του κλέφτη» ή «Έχετε γειά ψηλά βουνά» σε ποίηση Τυπάλδου, ο Παύλος Καρρέρ, το μελοποίησε το 1859 μαζί με το «Εγέρασα μωρές παιδιά» σε ποίηση Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, το οποίο αργότερα έγινε πασίγνωστο ως το τραγούδι του «Γέρου-Δήμου». Αυτά τα δημοτικοφανή άσματα που στηρίζονται στη γλώσσα και το ύφος των κλέφτικων τραγουδιών είναι απόρροια του έντονου εθνισμού που κυριεύει τον συνθέτη, εκείνη την περίοδο, καθώς δυο χρόνια πριν, το 1857, είχε ήδη ξεκινήσει τη μουσική σύνθεση για το λιμπρέτο του θρυλικού Μάρκου Μπότσαρη και είχε πάρει πλέον την απόφασή του να εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα, μελοποιώντας ελληνικά μελοδράματα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα των ελλήνων συνθετών του 20ού αιώνα για τον Αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης. Από τους στίχους του ποιήματος «Στη σκιά χειροπιασμένες» του Διονυσίου Σολωμούεκπορεύεται η έντεχνη μελοθέτηση του Γεωργίου Καζάσογλου (1908-1984). Το τραγούδι της κυράς Φροσύνης, είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέρη από το ανέκδοτο μελόδραμα Η Κυρά Φροσύνη, σε μουσική του Θεόδωρου Σπάθη (1883-1943) και σε λιμπρέτο του Σωτηρίου Σκίπη. Η άρια αυτή που τυπώθηκε το 1937 από τις εκδόσεις Γαϊτάνος, αναδεικνύει τον μελωδικό και αρμονικό πλούτο του πολυσχιδούς μουσικοσυνθέτη Θεοδώρου Σπάθη, ο οποίος μετά από μια επιτυχημένη καριέρα στο Παρίσι, συνέχισε τις μουσικές του δραστηριότητες στην Ελλάδα.

Η συναυλία κλείνει με το τρίο "CelestaProvvidenza"  (Ουράνια Πρόνοια) από την κατεξοχήν φιλελληνική τρίπρακτη όπερα Πολιορκία της Κορίνθου (Le Siège de Corinthe, ιταλιστίL'assedio di Corinto),του Gioachino Rossini σε λιμπρέτο των Luigi Balocchi και Alexandre Soumet. Η λυρική αυτή τραγωδία που πρωτοπαραστάθηκεστις 9 Οκτωβρίου του 1826 στο Théâtre de l'Académie Royale de Musique είναι μια αναθεωρημένη έκδοση της πρότερης όπεράς του MaomettoII (1820, θέατρο San Carlo της Νάπολης) και αποτελεί ένα πολύ σημαντικό έργο για την εξέλιξη της φόρμας της γαλλικής grand-opéra. Ο τίτλος της όπερας απηχεί το ποίημα ThesiegeofCorinth (1816) του Λόρδου Βύρωνα, ο οποίος πεθαίνει στο Μεσολόγγι το 1824. Η μεγάλης κλίμακας χορωδιακή σκηνή στο μέσο της 3ης Πράξης, όπου ο Ιερέας ευλογεί τους Έλληνες πολεμιστές και προφητεύει το μελλοντικό μεγαλείο της Ελλάδας αναδύεται άκρως φιλελληνική, ενώ η τελευταία εικόνα, όπου η ηρωίδα (Pamira) δίνει τέλος στη ζωή της για να μην πέσει αιχμάλωτη στα χέρια του κατακτητή, ενώ η πόλις της Κορίνθου τυλίγεται στις φλόγες, παραπέμπει στον συγκλονιστικό πίνακα της Σφαγής της Χίου (1824) του Eugène Delacroix.

Δημοσθένης Φιστουρής


 

Συμμετέχουν:

  • Αγγελική Καθαρίου (Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης & Τέχνης Πανεπιστημίου Μακεδονίας – Λυρική τραγουδίστρια)

  • Ρόζα (Καπόν) Πουλημένου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φωνητικής Μουσικής στο  Τμήμα Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου– Λυρική τραγουδίστρια),

  • Αθανάσιος Τρικούπης (Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορικής Μουσικολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων- Πιανίστας)

  • Δημοσθένης Φιστουρής (Δρ. Μουσικολογίας, εντεταλμένος διδάσκων Λυρικού Τραγουδιού και Ιστορίας της Όπερας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων– Λυρικός τραγουδιστής).

 

 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

 

ΡΟΖΑ (ΚΑΠΟΝ) ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΥ

Η Ρόζα Πουλημένου σπούδασε πιάνο και ανώτερα θεωρητικά στο Ωδείο Kερκύρας και κλασικό τραγούδι στο Ωδείο Athenaeum.  Συνέχισε τις σπουδές της στη μουσικολογία και το κλασικό τραγούδι  στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, τo Birmingham Conservatoire και το Universität für Musik und Darstellende Kunst της Βιέννης. 

Έχει δώσει συναυλίες στην Ελλάδα, στην Ευρώπη στις Η.Π.Α. ερμηνεύοντας όπερα, ορατόριο, ληντ, μουσικό θέατρο καθώς και σύγχρονη μουσική. 

Έχει συμπράξει ως σολίστ με γνωστά σύνολα και ορχήστρες όπως Melos Brass, Ορχήστρα των Χρωμάτων, Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών,  Manhattan Philharmonia της Νέας Υόρκης, την Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων, Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ  και τη Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου και έχει συνεργαστεί με μαέστρους όπως οι Μίλτος Λογιάδης, Άλκης Μπαλτάς,  Λουκάς Καρυτινός,  Peter Tiboris, Helmuth Rilling,  Anthony Walker, Daniel Hoyem-Cavazza και Alessandro Ferrari.  

Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια και υπεύθυνη της κατεύθυνσης Μονωδίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Έχει διδάξει επίσης σε σημαντικές μουσικές ακαδημίες και πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως ενδεικτικά Conservatorio di Santa Cecilia, Fondazione Paolo Grassi, (Ιταλία), Universität für Musik und Darstellende  Kunst  Wien (Αυστρία),  University of Mahidol  (Ταϊλάνδη), University of Nevada, Las Vegas (Η.Π.Α). 

 Έχει ηχογραφήσει έργα, τραγούδια και όπερες Ελλήνων Συνθετών (σε παραγωγές της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, του Τ.Μ.Σ. του Ιονίου Πανεπιστημίου και άλλων μουσικών φορέων).

 

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΑΘΑΡΙΟΥ

Συνεργάζεται με τα λυρικά θέατρα της βόρειας Ιταλίας, το Carnegie Hall, την Concertgebouw, την Κρατική Όπερα του Ρήνου, Opéra Comique, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Εθνική Λυρική Σκηνή και με τα διεθνή φεστιβάλ Αθηνών, Μασσαλίας, Βουδαπέστης, Ferrara, Roque d’Anthéron ερμηνεύοντας ευρύ λυρικό και συμφωνικό ρεπερτόριο και έργα του 20ού και 21ου αιώνα - Ευρυδίκη, Carmen, Falstaff, Rigoletto, Beggar’s Opera και Phaedra του Britten, 9η Συμφωνία του Beethoven, 2η Συμφωνία του Mahler, Pierrot Lunaire, Le Marteau sans Maître του Boulez - υπό τους αρχιμουσικούς Claudio Abbado, Θόδωρο Αντωνίου, Steuart Bedford, Λουκά Καρυτινό, Μίλτο Λογιάδη, Μύρωνα Μιχαηλίδη, Michel Plasson, Alberto Zedda.

Η δισκογραφική της παρουσία στις εταιρείες BIS, Naive, Naxos, Melism περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τις πρώτες παγκόσμιες εκτελέσεις έργων των: Σκαλκώτα (“…a rich creamy voice and superb Skalkottas interpreter…” BBC Music Magazine), Μητρόπουλου, Αδάμη, Milstein, Θεοδωράκη, Μικρούτσικου, Ξενάκη (Διεθνές Bραβείο “Orphée d’Or 2012” για το έργο Zyia), το Μάγο Έρωτα του Falla, τα T.S.Eliot Songs του Γ.Χρήστου και τη μουσική του Alexandre Desplat για την ταινία 11'09"01 NY September 11.

Είναι Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Conservatoire Européen de Musique de Paris, στο Μουσικό Πανεπιστήμιο του Graz και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής και Κοσμήτορας της Σχολής Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ως πιανίστας διακρίθηκε το 1991 κερδίζοντας το Α΄ Βραβείο σε Πανελλήνιο Διαγωνισμό Πιάνου. Στο ενεργητικό του έχει συνεχείς εμφανίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βερολίνο, Παρίσι, Βουκουρέστι, Essen, Graz, Λευκωσία κ.α.), συμμετοχές σε διάφορα φεστιβάλ (Ρόδου, Μυκόνου, Σύρου, Ζακύνθου, κ.α.), καθώς και πρώτες παγκόσμιες εκτελέσεις έργων διαφόρων σύγχρονων Ελλήνων Συνθετών. Έχει πραγματοποιήσει τις πρώτες ηχογραφήσεις πλειάδας ελληνικών έργων. Ως αρχιμουσικός έχει παρουσιάσει σε πρώτες πανελλήνιες εκτελέσεις έργα των Vivaldi, Bach, Pergolesi, Haydn, Mozart, Berlioz, Liszt και Brahms.

Είναι μέλος της Διεθνούς Μουσικολογικής Εταιρείας, της Γερμανικής Μουσικολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας και Πρόεδρος του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας – Θράκης.

 

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΦΙΣΤΟΥΡΗΣ

Ο Δημοσθένης Φιστουρής είναι διδάκτωρ ιστορικής και συστηματικής μουσικολογίας του ΕΚΠΑ. Ως επιστημονικός συνεργάτης, διδάσκει λυρικό τραγούδι και ιστορία της όπερας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και φωνητική τεχνική στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επίσης έχει διδάξει μαθήματα ιστορίας της μουσικής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Έχει δημοσιεύσεις σε διεθνή μουσικολογικά συνέδρια με ευρεία θεματολογία, από την Όπερα μέχρι τη Βυζαντινή και Οθωμανική μουσική. Το 2017, κυκλοφόρησε η διατριβή του με τίτλο Οι όπερες του Σπύρου Σαμάρα - Μουσικοδραματολογική ανάλυση και αισθητική ερμηνεία. από τις εκδόσεις Ορφέως,

Μετά το πέρας των σπουδών του στο κλασικό τραγούδι (τάξη Λίνας Τέντζερη), με υποτροφία του Ιδρύματος “Αλέξανδρος Ωνάσης”, σπούδασε στην Ιταλία, δίπλα σε διακεκριμένους λυρικούς τραγουδιστές: Luigi Alva, Arrigo Pola, Paride Venturi, Carlo Bergonzi, Renata Scotto και Enzo Spatola. Ως λυρικός τραγουδιστής (τενόρος) έχει συνεργαστεί με την ΕΛΣ, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Όπερα Θεσσαλονίκης, την ΕΡΤ και τον Δήμο Αθηναίων σε διάφορες παραγωγές όπερας. Έχει δώσει συναυλίες σε αίθουσες της Ελλάδας και της Ευρώπης.

Επίσης είναι πτυχιούχος της σχολής Μεταλλειολόγων Μηχανικών και Μεταλλουργών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.